پایان نامه حقوق حیوانات در فقه اسلامی - دانلود رایگان
دانلود رایگان
دانلود رایگان
| پایان نامه حقوق حیوانات در فقه اسلامی امروزه حقوق حيوانات و حفظ گونه هاى مختلف آنها، از جمله مسائلى است كه در سراسر جهان از جانب دولت ها و سازمان ها و عموم كسانى كه به مسائل زيست محيط ى و حمايت از حيوانات علاقمند مى باشند، مورد توجه قرار گرفته است. در معارف اسلامى نيز در كنار مسائلى مربوط به انسانها و حقوق آنها، مسائل محيط زيست و از جمله حيوانات، حائز اهميت مى باشد. در اين مقاله احكام و قوانينى كه در ابواب مختلف فقه اسلامى، پيرامون حفظ و نگهدارى و بهره بردارى و ممنوعيت آزار واذيت حيوانات وجود دارد، ذكر گرديده است. آن چه در فقه اسلامى موجود مى باشد،مجموعه قوانينى جامع و كامل است كه مى تواند راه گشاى تدوين قانون جامع حقوق حيوانات در عصر حاضر گردد. مقدمه بشر در آغاز عصر علم و تكنولوژى و صنعتى شدن جهان، سرمست از پيشرفت وتوسعه صنعتى، تنها بر توليد هرچه بيشتر و بهره بردارى كامل از محيط پيرامون خود- چون معادن و جنگل ها و درياها- مى انديشيد و بى رحمانه طبيعت اطراف خويش را مورد هجوم قرار داد تا اينكه روزى خود را در گردابى مهلك ازنابسامانى هاى زيستى ديد و جهان طبيعت را در حال نابودى مشاهده نمود. در قرن گذشته بحران محيط زيست و نابودى گونه هاى مختلف حيوانات، توجه صاحب نظران را جلب كرد و سرانجام براى حفظ و حراست از آن، قوانينى -هرچند ناقص - وضع كردند. براى نخستين بار در جهان غرب پس از رنسانس، همراه با صنعتى شدن جهان، درسال ۱۸۲۲ ميلادى قانونى براى حمايت از حيوانات در پارلمان انگلستان به تصويب رسيد. اين قانون در سال ۱۹۱۱ تكميل گرديد و بعدها در كشورهايى مانند آلمان،آمريكا، اسپانيا، بلژيك، دانمارك و برخى ديگر از كشورها قوانينى نظير آن تدوين وتصويب شد و به مرور تبصره هايى بر آن افزودند. اين قانون در بردارنده چند بند، پيرامون باركشى و ايجاد درگيرى ميان حيوانات، كشتن آنها با مواد سمى، بريدن دم اسب، شكار گوزن در شب، مبارزه با بيمارى حيوانات وبيهوشى قبل از ذبح مى باشد.((۲۱۰)) از اشكالات مهم قوانين فوق، جامع نبودن و جزئى و موردى بودن آن است. علاوه برآن كه اين قوانين در قرون اخير وضع گرديد هرچند به مرور زمان و در دهه هاى اخيربه تكميل آن پرداختند و در برخى موارد راه افراط را پيش گرفتند. اما در فقه اسلامى، قوانينى كلى و جامع درباره حفظ، نگهدارى، استفاده و بهره بردارى از حيوانات ومنع آزار و اذيت آنها، وضع شده است. همچنين براى مسائل زيست محيط ى و رعايت شئون و حقوق حيوانات جايگاه مناسبى لحاظ گرديده است و با ديدگاهى منطبق بر عدالت و انصاف با آن برخورد شده است. در سرتاسر فقه،مسايل و فروع فراوانى به چشم مى خورد كه اسلام، اجراى آن را بر عهده حكومت قرار داده است و بالاتر از آن، شخص را در مقابل خالق متعال مسول مى داند. قبل از ورود در بحث ذكر نكاتى لازم است: ۱. قوانين حمايتى اسلام از حيوانات، حكم شرعى و الزامى است و همانگونه كه درمتون روايات((۲۱۱))به آن تصريح شده است، مى توان از آن به حقوق نيز تعبير كرد.از آنجا كه حيوانات از احترام و درك و شعور برخوردارند اين حقوق براى آنها وضع گرديد كه در پايان بخش نخست به همراه طرح ادراكات و شعور حيوانات با ذكرشواهد بيشترى با زواياى اين بحث آشنا مى شويم. البته حقوق حيوان با ويژگى هاى حق در انسانها متفاوت است، زيرا در تعريف حق درانسانها گفته مى شود: آنچه قابل اسقاط است و اگر قابل اسقاط نباشد به آن حكم مى گويند. روشن است كه درباره حيوان قابل اسقاط بودن معنا ندارد، اما بايد گفت همين قابل اسقاط نبودن حكم، وضعيت آن را دشوارتر مى كند، زيرا تنها راه خروج ازعهده آن، انجامش مى باشد و اگر در انسانها بتوان با جلب رضايت صاحب حق، ازانجامش سر باز زد و از زير تكليف آن شانه خالى كرد، اما در حيوانات به علت قابل اسقاط نبودن، انسان موظف است به آن عمل مبادرت ورزد. علاوه بر آنكه حق وحكم در ماهيت وحقيقت تفاوتى نداشته و هر دو از امور اعتبارى مى باشند كه قوام آن به جعل شارع است و همه آنها حكم شرعى به حساب مى آيد و هر چند از حيث آثار- قابل اسقاط بودن يا نبودن - مختلف هستند، اما اين مساله تفاوت ماهوى راميان آن دو اثبات نمى كند.((۲۱۲)) ۲. در اين مقاله متون فقهى شيعه پيرامون حقوق حيوانات مطرح مى شود تا توجه انديشمندان و ارباب دانش را به عمق و غناى فقه اسلامى جلب كنيم و در هر قانونى سعى شده از چند كتاب جامع و معتبر شيعه استفاده شود تا مطالب مطرح شده ازارزش حقوقى برخوردار باشد و در حد امكان از كتاب هايى استفاده شده كه داراى سابقه زمانى بيشترى هستند تا شاهدى بر قدمت اين قوانين در فقه شيعه باشد. همانندكتاب شيخ طوسى(ره)، ابن حمزه(ره)، محقق حلى(ره)، علامه حلى(ره) و ديگران هرچند با توجه به مدارك فقه شيعه كه از آيات قرآن و روايات استفاده مى شود پيشينه اين قوانين به زمان پيامبر اكرم(ص) و احاديث نبوى و يا روايات ساير امامان معصوم(ع)مى رسد و قدمتى در حدود چهارده قرن دارد و همين امر، آن را از قوانين جارى دركشورهاى غربى متمايز مى سازد. ۳. در هريك از مواردى كه به عنوان حقوق حيوان ذكر مى شود براى تكميل بحث به همراه درج متون فقهى، احاديث مربوط به آن را، به ويژه آن دسته از روايات را كه مورد استفاده فقها قرار گرفته است نيز ذكر مى كنيم تا با مستندات و مدارك اين حقوق و فتاواى فقها بيشتر آشنا شويم. اما روايات مربوط به استحباب نگه داشتن حيوانات،ذكرهايى كه هركدام مى گويند و مطالبى از اين قبيل را در اين مجموعه ذكر نمى كنيم واين احاديث گرانبها مجال ديگرى مى طلبد. ۴. هر چند در اين باره مقالاتى به نگارش در آمده، اما اين نوشتار نسبت به گسترش مسائل و جامعيت مواردى كه مربوط به حقوق حيوان در سراسر فقه مى باشد نو و تازه است و شايد براى برخى كه آشنايى محدودى با فقه شيعه دارند وجود اين قوانين، آن هم با تعابيرى الزام آور بعيد به نظر برسد. لذا سعى شده در پاره اى از موارد، ترجمه متون فقها بدون تصرف در متن مقاله ذكر شود و عبارات عربى نيز در برخى موارد درمتن و يا پاورقى درج گردد كه تا به خوبى روشن گردد تعابير و قوانين ذكر شده، نص كلام فقها مى باشد. ۵. از آنجا كه به اعتراف مسئولان مربوطه، تا كنون هيچ قانون جامعى براى حمايت ازحيوانات در نظام حقوقى كشور وجود ندارد،((۲۱۳)) اين تحقيق مى تواند ارائه دهنده پيشنهاد اوليه قانون جامع حمايت از حيوانات در اسلام بوده و براى طرح در مجامع قانونى مفيد باشد. اين نوشتار مشتمل بر چهار بخش مى باشد: بخش نخست: زير بناى حقوق حيوان. بخش دوم: حقوق حيوان در حفظ و نگهدارى. بخش سوم: حقوق حيوان در بهره بردارى و استفاده بهينه. بخش چهارم: حقوق حيوان درجنايات وصدمات وارد بر آنها. بخش نخست: زير بناى حقوق حيوان در فقه اسلامى قوانين بسيارى پيرامون حمايت از حيوانات به چشم مى خورد كه بايد به زير بناى آن توجه كرد و ديد از كجا سرچشمه مى گيرد. بر اساس معارف دينى و به صراحت قرآن كريم، تمام جهان هستى داراى درك وشعور بوده و با خالق جهان در ارتباط هستند هرچند براى ما انسانها درك آن از طرق عادى مقدور نيست و رابطه ما با آنها گسسته است.((۲۱۴)) در اين ديدگاه، زمين،آسمان و هرآنچه در اين دو است از ستارگان، درختان، سنگ ها و... ذكر و تسبيح الهى را گفته و از شعورى فراخور خلقت خود برخوردارند.((۲۱۵)) در اين ميان حيوانات نيز هرچند قوه ناطقه و عاقله انسانى را ندارند از درك و شعور بهره مند بوده و از احساسات و عواطف برخوردار هستند. به همين علت فقه اسلامى براى حيوانات حرمتى قائل شده كه به دنبال خود، حقوقى براى حيوان و تكاليفى را برعهده صاحبان آنها در پى دارد. شيخ طوسى(ره)در مقام تعليل براى وجوب نفقه حيوانات تصريح مى كند: لان لها حرمه،((۲۱۶)) زيرا حيوان از احترام و حرمت برخورداراست. همچنين علامه حلى(ره) در كتاب اجاره مى گويد: لان للحيوان حرمه في نفسه،((۲۱۷)) زيرا حيوان به خودى خود و ذاتا از حرمت و احترام برخوردار است. در معارف اسلامى به موارد متعددى از درك و فهم حيوانات اشاره شده است. يعقوب بن سالم به واسطه شخصى از ابى عبداللّه(ع) نقل مى كند كه فرمود: مهما ابهم على البهائم من شيء فلا يبهم عليها اربعه خصال: معرفه ان لها خالقا و معرفه طلب الرزق و معرفه الذكر من الانثى و مخافه الموت،((۲۱۸)) [ زمانى كه خداوند حيوانات را آفريد]، درك و شعور انسانى را به آنها عطا ننمودولى چهار خصلت را به آنها عنايت كرد: شناخت به اين كه براى آنها خالقى است،آگاهى نسبت به اينكه دنبال رزق و روزى برود، شناخت نر از ماده و ترس ازمرگ. قريب به همين مضمون در روايت على بن رئاب از ابى حمزه از امام سجاد(ع)((۲۱۹)) نقل شده است. در ذيل، شرح آنها به همراه شواهدى از آيات قرآن كريم و ديگر روايات را بيان مى كنيم: ۱. درك خالق و رازق به تصريح قرآن و احاديث اهل بيت(ع)، حيوانات، خالق و پروردگار جهان را شناخته و مى دانند كه همه امور عالم به دست اوست و خداوند است كه جهان هستى را اداره مى كند ورزق و روزى همه موجودات به لطف و عنايت الهى است. اولين خصلتى كه در روايت يعقوب بن سالم ذكر شده، شناخت خالق است. همچنين على بن رئاب از امام سجاد(ع) نقل مى كند: معرفتها بالرب تبارك و تعالى((۲۲۰))، از اولين خصلت هايى كه به حيوان عطا شد شناخت او نسبت به پروردگارش است. در تاييد همين نكته در احاديث ديگرى پيرامون شناخت خالق و رازق و و حاكم براراده كل جهان، آمده است كه امام صادق(ع) به نقل از ابوذر فرمود: از پيامبر(ص) شنيدم كه مى فرمود: همه حيوانات در هر صبحگاهى از خداوندمى خواهند: اللهم ارزقني مليك صدق يشبعني و يسقيني و لا يكلفني ما لا اطيق،((۲۲۱)) بارالها به من مالك خوب و درستى عطا فرما كه مرا سير و سيراب نمايد و بيش ازتوان از من كار نكشد. علاوه بر شناخت خالق متعال، همه حيوانات خداوند را به عنوان تنها كسى كه مستحق عبادت است مى شناسند و به پرستش و مناجات با او مى پردازند. در آيات متعددى ازقرآن بر اين مطلب تصريح شده است كه به برخى اشاره مى كنيم: خداوند در سوره نور مى فرمايد: الم تر ان اللّه يسبح له من في السموات والارض والطير صافات كل قد علم صلاته وتسبيحه واللّه عليم بما يفعلون،((۲۲۲)) آيا نديدى تمام آنان كه در آسمانها و زمينند براى خدا تسبيح مى كنند، همچنين پرندگان هنگامى كه بر فراز آسمان بال گسترده اند؟! هريك از آنها نماز و تسبيح خود رامى داند و خداوند به آنچه انجام مى دهند داناست. قريب به همين مضمون در آيه ۱۸ سوره حج و آيه ۴۹ سوره نحل نيز ذكر شده است كه حيوانات در برابر خداوند به خضوع برخاسته و بر آستان او سجده مى كنند. در آيه ۲۳-۲۶ سوره نمل گزارش هد هد از سرزمين سبا و انحراف آنها در پرستش خورشيد و ترك خدا پرستى ذكر شده است.((۲۲۳)) مجموعه اين آيات به خوبى بر اين نوع از ادراك حيوانات دلالت دارد. اين امر درروايات نيز ذكر شده است و اضافه شده كه هريك از آن ها تسبيح ويژه اى دارد. درپاره اى از روايات، همين حمد و تسبيح الهى را از علل نهى رسول اللّه(ص) از زدن وداغ نهادن بر حيوانات ذكر كرده است كه در فصل چهارم به تفصيل آنها را بيان مى كنيم هر چند برخى از مفسرين، تسبيح حيوانات را به تسبيح تكوينى آنها تفسير كرده اند، به اين معنا كه خلقت آنها نشانه اى از تنزيه و تقديس الهى است كه در غايت كمال بوده ومانند مخلوقات خود، داراى نقص نمى باشد.((۲۲۴)) اما عده اى ديگر از مفسرين،تسبيح حيوانات را تسبيح زبانى دانسته و به تبع قول به نطق حيوانات، تسبيح به زبان رابراى آنها ممكن مى دانند.((۲۲۵)) ۲. درك نيكى و بدى و مسائل غير مادى حيوانات به خوبى، از نوع رفتارى كه با آنها مى شود آگاهند و محبت و احترام و يا بدى و بدرفتارى را درك مى كنند. مطالبى كه در ذيل مورد اول از ادراكات حيوان ذكركرديم بر اين نكته دلالت دارد. لذا از خداوند درخواست مى كند كه صاحبى درست رفتار، به او عطا كند و به قدر توان، از او كار بكشد و در رسيدگى به او كوتاهى نكند. از جمله موارد ديگرى كه دلالت بر درك مسائل غير مادى مى كند، يكى از خصلت هايى است كه در روايت على بن رئاب از ابى حمزه از امام سجاد(ع) نقل كرده اند كه ايشان فرمود: معرفتها بالموت،((۲۲۶)) از جمله ادراكات حيوان آگاهى بر مرگ است. آنها مى دانند كه روزى زندگى در دنيا تمام شده و مرگ فرا مى رسد، هرچند ازچگونگى مردن و آن چه پس از مرگ اتفاق مى افتد آگاهى ندارند، همانگونه كه درروايتى از امام صادق(ع) آمده است: لو عرفت البهائم من الموت ما تعرفون ما اكلتم منها سمينا قط،((۲۲۷)) اگر آگاهى حيوان از مرگ همانند آگاهى شما انسانها مى بود هيچ يك از آنها هرگزچاق و فربه نمى شدند . دریافت فایل جهت کپی مطلب از ctrl+A استفاده نمایید نماید |